- فصلنامه علمي

پیرنیا، طبقه‌‌بندی شکلی خانه را در سه نظام فضایی پیمون بزرگ، کوچک و خرده پیمون تقسیم‌‌ کرده که مبنای آن، مقیاس فضایی و تعداد و نحوه چیدمان فضاهای مختلف موجود در خانه‌ها است. علی‌رغم معرفی اسمی این الگوها در معماری اسلامی، تا کنون پژوهش خاصی در ارتباط با تبیین ویژگی‌‌های فضایی این خانه‌‌ها و الگوهای حاکم بر آنها صورت نگرفته است. پژوهش حاضر، ضمن معرفی مفهوم محرمیت به‌عنوان یک اصل در معماری اسلامی، به تحلیل ساختار فضایی سه نظام فضایی و نحوه پاسخ‌گویی‌ آنها به این اصل پرداخته است. برای این منظور، از روش نحو فضا استفاده شده و پس از معرفی عوامل معماری پدیدآورنده محرمیت در فضا، شاخص‌‌های نحوی که برای تحلیل و سنجش عوامل مذکور کاربرد دارند، تبیین شده‌اند. سپس با استفاده از روش نمونه‌‌گیری غیراحتمالیِ هدفمند‌‌، شش نمونه خانه سنتی از مجموع سه پیمون مورد نظر در دو شهر کاشان و اصفهان، انتخاب و موارد یادشده مورد سنجش قرار گرفتند. روش مورد استفاده، کمی و شیوه تحلیل داده‌‌ها، توصیفی و تحلیلی مبتنی بر یک فرآیند علّی است. ابزار گردآوری و تحلیل داده‌‌ها؛ نمودارهای توجیهی، روابط ریاضی نحو فضا و نرم‌‌افزار Depthmap هستند‌ که هر شاخص با ابزار خاص خود مورد تحلیل قرار می‌‌گیرد. شیوه گردآوری نیز به‌صورت بررسی منابع مکتوب و میدانی است. با توجه به این‌که محرمیت به‌عنوان یک اصل در هر سه نظام خانه‌‌ وجود داشته و همواره مورد توجه سازندگان آنها بوده است، اما نحوه نمودپذیری آن در سه نظام فضایی، تفاوت‌‌هایی با یکدیگر دارد. مقایسه ساختار فضایی خانه‌‌ها در پاسخ‌گویی به موضوع محرمیت نشان داد که در شاخص‌‌هایی هم‌چون درون‌گرایی، حریم، سلسله مراتب و مکان‌یابی، خانه‌‌های دو شهر رفتار مشابهی دارند؛ اما در شاخص نهی اشرافیت و سلسله مراتب ورود از بیرون به داخل خانه، تفاوت‌‌هایی میان خانه‌‌های مورد بررسی مشاهده می‌‌شوند