- فصلنامه علمي

به نظر می‌رسد در تاریخ حفاظت معماری، تلقی نظریه‌پردازان حفاظت از هویت مکان‌های تاریخی به‌ویژه از منظر مواجهه با تغییر، یکی از مهمترین مبادی نظریه‌های حفاظتی بوده است. این در حالی است که جامعه امروز ایران، تلقی‌ای روشنی از این موضوع در دست ندارد. آنچه به طرح این سؤال می‌انجامد که تلقی فرهنگ ایرانی- اسلامی از هویت مکان‌های تاریخی از منظر مواجهه با تغییر چیست؟ در این راستا نوشتار حاضر، ابتدا با تکیه بر روشی تحلیلی- توصیفی، مروری بر رویکردهای مرتبط در نظریه‌های حفاظت خواهد داشت. رویکردهای موجود، دو رویکرد قائل به «هویت ثابت‌مدار» و «هویت فرایندی» را شامل می‌شود. سپس با استناد به بنیان‌های حکمی اسلامی و با تکیه بر استدلال منطقی و به روش قیاسی، به تبیین نظری مواجهه هویت مکان‌های تاریخی با تغییر پرداخته می‌شود. 
نتیجه آن‌که از این منظر، هویت مکان تاریخی، منوط به اندازه‌های آن و اساساً در صیرورت مدام است؛ از این‌رو نمی‌تواند از ثبات و بقا برخوردار باشد؛ در این راستا و بر اساس مبناهای نظری تحقیق، هویت مکان تاریخی، «متغیر ثابت‌مدار» دانسته می‌شود. ضمن آن‌که در پاسخی به چیستی امر ثابت، سه «نظام اندازه‌مندی» یا «نظم» مختلف شامل نظم‌های «مصداقی»، «فرهنگی» و «طبیعی» طرح می‌گردد. در این میان، نظم مصداقی مکان تاریخی، فارغ از نسبتی که با نظم‌های فرهنگی و طبیعی دارد، نمی‌تواند مبنایی ثابت و ناظر به صیرورت مکان تاریخی باشد. نظم‌های فرهنگی نیز فارغ از مراتب عالی‌تر از نظم (از جمله نظم‌های طبیعی)، نمی‌تواند از ثباتی برخوردار باشد. مگر آن که هویت مکان تاریخی، مظهریت بی‌مثالی برای کیفیت‌های وجودی و اندازه‌مندی‌های وجود داشته باشد که در این صورت، رشته استمرار هویت می‌تواند نظم‌های مصداقی باشد. هرچند که در نهایت، در دورانی همچون امروز که رجوع به نظم‌های طبیعی و حتی فرهنگی در تقدیر اندازه‌های مکان به کمترین میزان خود رسیده، غالب مکان‌های تاریخی لازم است در این زمره دانسته شود.