سال 11، شماره 25 - ( بهار 1400 )
جلد 11 شماره 25 صفحات 54-37 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Hamzavi Y. An Investigation into the Characterization of Gypsum Mortar of Seyed Shams-din Monument in Yazd, Iran. mmi 2021; 11 (25) : 3
URL: http://mmi.aui.ac.ir/article-1-1080-fa.html
URL: http://mmi.aui.ac.ir/article-1-1080-fa.html
حمزوی یاسر. مطالعه ساختارشناسی ملات گچی ایوان بقعۀ سید شمس‌الدین یزد (کتیبه کوفی، آرایه گچی قالبی، لایه بستر گچی). نشريه علمي مرمت و معماري ايران. 1400; 11 (25) :37-54
دانشکده حفاظت آثار فرهنگی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران ، y.hamzavi@tabriziau.ac.ir
چکیده: (2429 مشاهده)
چکیده
گچ و ملات گچی، یکی از پیچیده‌ترین و خاص‌ترین مصالح ساختمانی سنتی ایران به شمار می‌رود که هنرمندان گچ‌بر ایران در طی دو هزار سال گذشته، گاهی با کم و زیاد کردن نسبت آب به گچ در ملات و گاهی با ورز دادن کم یا زیاد ملات و گاهی با افزودن مواد معدنی و آلی به ملات گچ به‌عنوان مکمل، به‌خوبی توانسته‌اند با تغییر در ویژگی‌های استحکامی و همچنین زمان گیرش ملات گچ، آثار بسیار متنوع با تکنیک‌های مختلف به‌عنوان آرایه معماری خلق کنند. اوج هنر گچ‌بری در دوران اسلامی، سده هشتم ه.ق. است. یکی از بناهای این دوره در یزد، بقعه سیدشمس‌الدین، دارای آرایه‌های گچی برجسته و قالبی کم‌نظیری است. از جملۀ این آرایه‌های گچی، کتیبه گچی در ایوان بنا است که در سه ضلع امتداد یافته و متأسفانه بخش‌هایی از آن به مرور زمان از بین رفته‌اند. برای حفاظت صحیح این کتیبه گچی ارزشمند، لازم بود مطالعات ساختارشناسی و فن‌شناسی بر روی آن انجام شود تا در مرحله بعد بتوان آسیب‌های وابسته به ساختار و فرآیند فرسایش آن را به صورت دقیق و علمی بررسی نمود و شناخت. هدف از پژوهش پیش رو، شناخت فنی ملات گچی کتیبۀ ایوان این بنا است. در این راستا، از عمق و سطح کتیبه گچی، آرایه گچی قالبی و همچنین بستر گچی زیر این آرایه، نمونه‌برداری انجام پذیرفت که با استفاده از آنالیزهای XRD, XRF, SEM-EDS به ارزیابی و مقایسه میان این ملات‌ها اقدام شد. نتایج حاصل از پژوهش گویای این مهم هستند که عمق و سطح کتیبه گچی از نظر ساختاری با یکدیگر متفاوت است که بخشی از تفاوت، مربوط به زمان عمل‌آوری و اجرای کتیبه بوده و بخشی نیز مربوط به فرآیند فرسایش ملات است. فرسایش و تغییرات ساختاری در عمق کتیبه، بیشتر از سطح بوده که باعث کم شدن استحکام آن شده است و از دلایل اصلی آن، نفوذ رطوبت و نمک‌های محلول از سمت دیوار تکیه‌گاه به عمق کتیبه گچی است.
گچ و ملات گچی، یکی از پیچیده‌ترین و خاص‌ترین مصالح ساختمانی سنتی ایران به شمار می‌رود که هنرمندان گچ‌بر ایران در طی دو هزار سال گذشته، گاهی با کم و زیاد کردن نسبت آب به گچ در ملات و گاهی با ورز دادن کم یا زیاد ملات و گاهی با افزودن مواد معدنی و آلی به ملات گچ به‌عنوان مکمل، به‌خوبی توانسته‌اند با تغییر در ویژگی‌های استحکامی و همچنین زمان گیرش ملات گچ، آثار بسیار متنوع با تکنیک‌های مختلف به‌عنوان آرایه معماری خلق کنند. اوج هنر گچ‌بری در دوران اسلامی، سده هشتم ه.ق. است. یکی از بناهای این دوره در یزد، بقعه سیدشمس‌الدین، دارای آرایه‌های گچی برجسته و قالبی کم‌نظیری است. از جملۀ این آرایه‌های گچی، کتیبه گچی در ایوان بنا است که در سه ضلع امتداد یافته و متأسفانه بخش‌هایی از آن به مرور زمان از بین رفته‌اند. برای حفاظت صحیح این کتیبه گچی ارزشمند، لازم بود مطالعات ساختارشناسی و فن‌شناسی بر روی آن انجام شود تا در مرحله بعد بتوان آسیب‌های وابسته به ساختار و فرآیند فرسایش آن را به صورت دقیق و علمی بررسی نمود و شناخت. هدف از پژوهش پیش رو، شناخت فنی ملات گچی کتیبۀ ایوان این بنا است. در این راستا، از عمق و سطح کتیبه گچی، آرایه گچی قالبی و همچنین بستر گچی زیر این آرایه، نمونه‌برداری انجام پذیرفت که با استفاده از آنالیزهای XRD, XRF, SEM-EDS به ارزیابی و مقایسه میان این ملات‌ها اقدام شد. نتایج حاصل از پژوهش گویای این مهم هستند که عمق و سطح کتیبه گچی از نظر ساختاری با یکدیگر متفاوت است که بخشی از تفاوت، مربوط به زمان عمل‌آوری و اجرای کتیبه بوده و بخشی نیز مربوط به فرآیند فرسایش ملات است. فرسایش و تغییرات ساختاری در عمق کتیبه، بیشتر از سطح بوده که باعث کم شدن استحکام آن شده است و از دلایل اصلی آن، نفوذ رطوبت و نمک‌های محلول از سمت دیوار تکیه‌گاه به عمق کتیبه گچی است.
شماره‌ی مقاله: 3
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
