---

هر کدام از آرایه‌های معماری در یک فضا یا بنای مشخص، جهت مرمّت باید با آرایه‌های معماری اطرافش دیده شود و مورد بررسی قرار گیرد. نباید ‌هرکدام از آرایه‌های معماری یا بخشی از آن را بصورت جداگانه و انفرادی دید و در مورد آن در خصوص مداخله­های مرمتی و چگونگی نمایش، تصمیم‌گیری نمود و یا این‏که از ساختار معماری جدا کرد و در مکان دیگری در معرض نمایش قرار داد. با تکیه بر مطالعات و بررسی­های انجام شده در پژوهش حاضر، این نظریه در خصوص گونه­ای از دیوارنگاره­ها نمی­تواند بدون بروز مشکل اعمال شود. دیوارنگاره­های بوم­پارچه­ای که همسو و هماهنگ با ساختار معنایی فضای معماری نیستند، از این قاعده مستثنی می­شوند. در این خصوص پرسش­هایی مطرح می­شود: ارتباط و تأثیر نیت خالق اثر و چگونگی خلق دیوارنگاره­های بوم­پارچه در چگونگی مرمت و نمایش آن­ها چیست؟ نظریۀ نحو، چه جایگاهی در حوزۀ حفاظت و مرمت دیوارنگاره­های بوم­پارچه می­تواند داشته باشد؟ در این راستا هدف از پژوهش پیش­رو، تبیین نظریه نحو در حوزۀ حفاظت و مرمت آرایه­های معماری ایران و به­ویژه دیوارنگاره‌های ‌بوم‌پارچۀ ایران با توجه به ویژگی دوگانۀ این آثار و همچنین تفسیر مناسب و متناسب نظریۀ نحو است. در پژوهش حاضر با تدقیق مفهوم نحو به مطالعۀ منابع مکتوب در این خصوص پرداخته شده تا بتوان با توجه به ویژگی­ دوگانۀ دیوارنگاره­های بوم­چه، ارتباط این آثار را با ساختار معنایی فضای معماری بررسی کرد. پژوهش پیش‌رو یک پژوهش توسعه‌ای است و نوع پژوهش پیش‌رو از نظر هدف، یک پژوهش کاربردی-توسعه‌ای است. در نتیجۀ پژوهش حاضر، دیوارنگاره­های بوم‌پارچه از نظر چگونگی ارتباط با ساختار معنایی فضای معماری به دو دسته تقسیم می‌شوند. دیوارنگاره‌های بوم‌پارچه‌ای که همسو و هماهنگ با ساختار معنایی فضای معماری نیستند نظریۀ نحو در مورد این آثار لازم الاجرا نیست. نظریه نحو، به عنوان رویکردی نوین در مرمت دیوارنگاره­های بوم­پارچه، می‌تواند به حفظ و تقویت ساختار و سازماندهی درونی این آثار ارزشمند کمک کند.
 

---

چکیده
گچ و ملات گچی، یکی از پیچیده‌ترین و خاص‌ترین مصالح ساختمانی سنتی ایران به شمار می‌رود که هنرمندان گچ‌بر ایران در طی دو هزار سال گذشته، گاهی با کم و زیاد کردن نسبت آب به گچ در ملات و گاهی با ورز دادن کم یا زیاد ملات و گاهی با افزودن مواد معدنی و آلی به ملات گچ به‌عنوان مکمل، به‌خوبی توانسته‌اند با تغییر در ویژگی‌های استحکامی و همچنین زمان گیرش ملات گچ، آثار بسیار متنوع با تکنیک‌های مختلف به‌عنوان آرایه معماری خلق کنند. اوج هنر گچ‌بری در دوران اسلامی، سده هشتم ه.ق. است. یکی از بناهای این دوره در یزد، بقعه سیدشمس‌الدین، دارای آرایه‌های گچی برجسته و قالبی کم‌نظیری است. از جملۀ این آرایه‌های گچی، کتیبه گچی در ایوان بنا است که در سه ضلع امتداد یافته و متأسفانه بخش‌هایی از آن به مرور زمان از بین رفته‌اند. برای حفاظت صحیح این کتیبه گچی ارزشمند، لازم بود مطالعات ساختارشناسی و فن‌شناسی بر روی آن انجام شود تا در مرحله بعد بتوان آسیب‌های وابسته به ساختار و فرآیند فرسایش آن را به صورت دقیق و علمی بررسی نمود و شناخت. هدف از پژوهش پیش رو، شناخت فنی ملات گچی کتیبۀ ایوان این بنا است. در این راستا، از عمق و سطح کتیبه گچی، آرایه گچی قالبی و همچنین بستر گچی زیر این آرایه، نمونه‌برداری انجام پذیرفت که با استفاده از آنالیزهای XRD, XRF, SEM-EDS به ارزیابی و مقایسه میان این ملات‌ها اقدام شد. نتایج حاصل از پژوهش گویای این مهم هستند که عمق و سطح کتیبه گچی از نظر ساختاری با یکدیگر متفاوت است که بخشی از تفاوت، مربوط به زمان عمل‌آوری و اجرای کتیبه بوده و بخشی نیز مربوط به فرآیند فرسایش ملات است. فرسایش و تغییرات ساختاری در عمق کتیبه، بیشتر از سطح بوده که باعث کم شدن استحکام آن شده است و از دلایل اصلی آن، نفوذ رطوبت و نمک‌های محلول از سمت دیوار تکیه‌گاه به عمق کتیبه گچی است.

---

چکیده
تمامی مراحل حفاظت از آثار تاریخی باید طبق معیارهایی انجام پذیرد که این معیارها در واقع جداکنندۀ صحیح از ناصحیح هستند. برخی از معیارها صورت کلی دارند و برای همۀ گونه‌های آثار تاریخی لحاظ می‌شوند و برخی از آن‌ها اینطور نیستند و گاهی لازم است این معیارها متناسب با ویژگی­ها و شرایط اثر تعبیر و تفسیر شوند. در این راستا، پرسش پژوهش به این صورت مطرح می­شود: جهت حفاظت از دیوارنگاره­های بوم­پارچه در ایران چه معیارهای بنیادین(با چه تعبیر و تفسیری) می­توان مطرح نمود؟  لذا در این پژوهش سعی شده است با مرور منشورها، دستورالعمل‌ها و نظریّه‌های بین­المللی و همچنین بررسی تجربه‌های حفاظت و مرمّت دیوارنگاره‌های بوم‌پارچه در خارج از ایران، معیارهای بنیادین حفاظت از دیوارنگاره­های بوم­پارچه تبیین گردد تا بتوان با تکیه بر آن، مداخله­های صحیحی بر روی دیوارنگاره­های بوم­پارچه انجام داد. همچنین با توجه به معیارهای پیشنهاد شده با تفسیری متناسب با ویژگی­های دیوارنگاره­های بوم­پارچه، می­توان تحلیل صحیحی بر اقدامات  حفاظتی و مرمتی سال­ها و دوره­های گذشته بر روی این گونه آثار داشت. هدف از پژوهش پیش­رو، تبیین معیارهای بنیادین حفاظتی دیوارنگاره­های بوم­پارچه است. در این راستا، تحقیقی کاربردی-توسعه‌ای با روش یافته اندوزی: الف: مطالعه متون تخصصی. ب: انجام مطالعات و بررسی­های میدانی. ج: بررسی و تحلیل نتایج حاصل از مطالعۀ متون تخصصی و مطالعات میدانی؛ انجام پذیرفته است. با تکیه بر مطالعات انجام شده و همچنین تحلیل آن­ها، معیارهای حفاظتی دیوارنگاره­های بوم­پارچه(شناخت اثر قبل از هرگونه مداخله، حفظ اصالت اثر، حفظ یکپارچگی اثر، توجه به ویژگی دوگانۀ دیوارنگاره­های بوم­پارچه، نمایش صحیح اثر)  ارائه شده است که برای هر کدام از آن­ها، مثال­هایی از آثار ایران و پیشنهادهای مرتبط جهت مداخله­های مرمتی و نمایش صحیح آثار نیز ارائه شده است. آثار تاریخی در دنیا هم از نظر ماده و فن ساخت و هم از نظر ارزش­های مختلف در بستر فرهنگی خلق اثر، تنوع زیادی دارد. به این دلیل در مجامع بین­المللی در خصوص معیارهای حفاظتی فقط به کلیات پرداخته می­شود. بنابراین در خصوص دیوارنگاره­های بوم­پارچه به­صورت مشخص به ارائه و تفسیر معیارهای بنیادین پرداخته شد.