مساجد، به سبب رسالت خود دارای نمادها و شاخص های متعدد ظاهری می باشند. تدبر و تفکر در باب هر یک از عناصر متشکله معماری آن موجبات تداعی هویت اسلامی را فراهم می آورد. چنانکه، اندیشه در پس وجود کتیبه هایی با مضامین احادیث و آیات قرآنی در تلفیق مفاهیم فرم های عدیده بکار رفته در اجزاء معماری مساجد حائز اهمیت می باشد. بلاخص در محاریب که عنصر وجودی مساجد محسوب می گردند، معنویات رو به آسمان در بقاء چیستی مهرازی آن مستحق تفحص خواهد بود. از اینرو، پژوهش حاضر با هدف  همخوانش این مهم در وجوه باطنی و ظاهری، شمایل محراب مسجد جامع ارومیه را بسان کهن الگوی دوره ایلخانی بعنوان مورد پژوهی بررسی می نماید. در این راستا، با طرح پرسش «شمایل فرم های بکار گرفته شده در محراب مسجد جامع ارومیه به چه معناست؟»، روش آیکونولوژی اروین پانوفسکی را با رویه تحقیق کیفی، از نوع توصیفی-تحلیلی (استقرایی) در سطوح توصیف، تحلیل و تفسیر مورد مطالعه قرار داد. چنانکه، پس از یافته های اولیه، با ظن گذار از عالم مادی به معنویت مطلق در پس ظاهر دو ستون نما و دو طاق نما با همراهی آیات و احادیث، به مقوله تحلیل در سطح ثانویه می پردازد. آنچه نمود می یابد؛ شناخت نشانه های قراردادی در راستای ترهیب عملکرد عینی و معنوی شایان توجه می باشد. در نهایت در سطح سوم، استمرار برخی اشکال را در محراب مسجد جامع ارومیه، در رویارویی با عناصر لایتناهی تفسیر می نماید. بطوریکه، مدعی وجود مفاهیم الگوهای انسانی در پس نقوش گیاهی ایلخانی بکاررفته، در ساحت  گذار ظاهر به باطن، تلاقی مقام مادی در منصب معنویات می باشد.