قوام‌‌الدین شیرازی از معماران برجسته دوره تیموری است که آثار بسیاری همانند مسجد گوهرشاد مشهد و مسجد گوهرشاد هرات را از خود به یادگار گذاشته است. آنچه که در بررسی یک بنا به‌عنوان اثری معمارانه مورد توجه قرار می‌گیرد، جنبه‌های مادی و فضای کالبدی و شکل‌دهنده به آن اثر معماری است. با توجه به تخریب مسجد گوهرشاد هرات، یکی از راه‌های درک و شناخت معماری مسجد، بررسی تناسبات هندسی آن با مسجد گوهرشاد مشهد است؛ به این دلیل که مسجد گوهرشاد مشهد قبل از مسجد گوهرشاد هرات بنا شده است و این احتمال وجود دارد که قوام‌‌الدین در طراحی مساجد، از تناسبات هندسی مشترکی استفاده کرده باشد. بنابراین پژوهش حاضر با هدف یافتن یک نظام تناسبات هندسی مشترک در دو بنای شاخص قوام‌الدین، یعنی مساجد‌ گوهرشاد در مشهد و هرات، به تحلیل و مقایسه تناسبات هندسی نقشه کف این مساجد می‌پردازد. روش تحقیق مورد استفاده در این پژوهش، تفسیری- تاریخی است. گردآوری داده‌ها در دو بخش کتابخانه‌ای و تحلیل اسناد و نقشه‌ها انجام شده است. روش کار به این صورت بود که تناسبات هندسی مساجد گوهرشاد در مشهد و هرات با استفاده از الگوهای تناسبات هندسی، تحلیل و مقایسه شدند. نتایج پژوهش نشان می‌دهند که قوام‌‌الدین در این مساجد، از تناسبات و نسبت‌های هندسی مشخص و مشابهی استفاده کرده است. به‌بیان‌دیگر در هر دو مسجد، گنبدخانه، طول شبستان‌ها و ترکیب مجموعه گنبد‌خانه با شبستان، تناسبات و نسبت‌های هندسی مشابهی دارند و تفاوت‌هایی در تناسبات و نسبت‌های هندسی میانسرا و ایوان‌های دو مسجد وجود دارند که احتمالاً مربوط به زمینه (محل قرارگیری بنا) و نوع بهره‌برداری از آنها باشد.

واژه‌های کلیدی: معماری تیموری، قوام‌‌الدین شیرازی، مسجد گوهرشاد مشهد، مسجد گوهرشاد هرات، تناسبات هندسی

متن کامل [PDF 963 kb]   (530 دریافت)