معماری و شهرسازی ایران و به تبع آن معماری خانه در دو دوره قاجاریه و پهلوی اول دچار دگرگونی‏های زیادی شده­است. بی­شک معماری مسکونی هر دوره­ای با تغییرات نیازها و خواسته­های ساکنین تغییر می­کند و این تغییرات بطور ویژه­ای بر ابعاد و روابط فضایی خانه تاثیر می­گذارد. همانند سایر نقاط ایران، معماری شهر گرگان نیز پذیرای تحولات گوناگونی بوده که ساختار خانه‏های تاریخی در دو دوره را متمایز نموده­است. این تحولات در عرصه کالبدی منجر به تغییر در فضای بسته(توده)، فضاهای سرپوشیده(ایوان) و فضای باز(حیاط) خانه‏ها شده­است. پژوهش حاضر با هدف بررسی روند تغییرات عرصه و اعیان خانه­های بومی گرگان از دوره قاجاریه به پهلوی اول صورت گرفته­است. بنابراین پرسش­های اصلی پژوهش اینگونه تدوین شده اند: 1- روند تغیرات نسبت‌های عرصه و اعیان در بین خانه­های تاریخی گرگان از دوره قاجاری به پهلوی اول چگونه بوده­است؟ 2- چیدمان ارتباطی فضایی مسکن از قاجاریه به پهلوی اول چه تغییری کرده­است؟ بدین ترتیب با بهره­گیری از روش تحقیق توصیفی تحلیلی، از آزمون مقایسه میانگین­ها در نرم افزار spss استفاده شده تا با تعیین خطای 5% معناداری تغییرات میانگین ابعاد فضایی داده­ها ثابت شده و پس از آن روند تغییرات فضایی (فضای باز، سرپوشیده و بسته)از طریق توابع، تحلیل گردندکه نتایج به صورت نمودار تشریح شده­اند. برای این منظور تمام خانه­های ارزشمند و تاریخی گرگان با شرط اینکه از لحاظ کالبدی و برداشت میدانی قابل بررسی باشند به عنوان نمونه پژوهش انتخاب شدند. تعداد 10 خانه در گروه خانه­های قاجاری و 8 خانه از دوره پهلوی اول انتخاب و ابعاد فضایی عرصه و اعیان آنها مورد آزمون قرار گرفت. نتایج تحقیق نه تنها معناداری روند تحولات ابعاد فضایی عرصه و اعیان خانه­ها را طی دو دوره ثابت می­کند بلکه تابعی ریاضی را نشان می­دهد که می­تواند روند تغییرات فضایی مسکن را از دوره قاجاریه به پهلوی اول تبیین کند.