در میان شاهکارهای هنر اسلامی بی‌شک می‌توان از کتیبه‌های زرین‌فام دوره میانی یاد کرد. در میان این آثار  قطعات موجود در مجموعه حرم رضوی ازلحاظ قدمت تاریخی؛ نیز ازلحاظ زیبایی‌شناسی بصری جایگاه خاصی را به ‌خود اختصاص داده‌اند. هنرمندان سفالگر کاشانی با درهم ‌آمیختن دانش و ذوق، در به‌کاربردن خط، نقش و رنگ، ترکیباتی را رقم زدند که در طول سالیان دراز یگانه باقی‌مانده است. در پژوهش حاضر به کتیبه پیرامون سردر پیشِ روی مبارک از جانب رواق دارالحفاظ پرداخته شده است. سازندگان این اثر با آگاهی و مهارت در به‌کارگیری فنون لعاب و تولید بی‌نقص ِجلای فلزگونه زرین‌فام توانسته‌اند ارادت خود را به این آستان حکایت کنند. در فضای خاص سیاسی اوایل قرن هفتم هجری که تشیع دوازده‌امامی بدون ترس از تکفیر می‌زیسته، این هنرمندان مفاهیم اعتقادی خود را بیان کرده‌اند. کتیبه با جلایی طلاگونه و ترکیب‌بندی همانند سرسوره قرآن‌های نفیس در منظر چشمان عموم قرار داشته و یادآور شده این مکان، مُضجَع شریف‌امامی است معصوم که نسب‌شان به امیرالمؤمنین و رسول‌الله می‌رسد. به‌لحاظ تاریخی، این مکان محل دفن هارون‌الرشید نیز بوده و با تأکیدی بسیار هوشمندانه ازنظر بصری، از جایگاه اهل‌بیت رسول‌خدا سخن رفته است. هدف نوشتار حاضر، بازخوانی کتیبه و بررسی ساختار بصری و محتوایی آن است. ازاین‌رو مقاله به دنبال پاسخ به این پرسش‌ها است که کتیبه مذکور حاوی چه اطلاعات تاریخی است و  تزیینات کتیبه به‌لحاظ فنی و هنری چگونه قابل تبیین است؟ روش تحقیق، تاریخی- توصیفی و تحلیلی و جمع‌آوری داده‌ها، کتابخانه‌ای و به‌ویژه میدانی است.

واژه‌های کلیدی: کتیبه، حرم رضوی، رواق دارالحفاظ، زرین‌فام، خوارزمشاهی.

متن کامل [PDF 2933 kb]   (32 دریافت)