آیین‌های جمعی همواره در تعامل با خانه، نشان خود را بر کالبد، کارکرد و محتوای آن بر جای گذاشته‌اند. خانه‌هایی با فضاها و عملکرد آیینی، نقش بنیادین در شکل‌دهی ساختار اجتماعی محلات تاریخی و پایه‌های اعتقادی و فرهنگی جامعه ایفا کرده‌اند. برگزاری آیین‌ها و مراسم مذهبی در هر خانه، تقویت‌کننده پیوندهای اجتماعی آن خانه و جامعه محسوب می‌شده است. در این میان در فرهنگ شیعه، مراسم عزاداری ایام محرم و صفر دارای اعتبار معنایی باارزشی است و زمینه‌ساز مجموعه‌ای از آیین‌ها و مراسمی بوده که به مرور عملکرد اجتماعی متنوعی یافته و جزئی از فرهنگ عامه شده است. در دوره صفوی و قاجار به دلیل نقشی که مراسم مذهبی در حیات اجتماعی جامعه ایفا می‌کرد، مکان‌های مشخصی برای برگزاری مراسم مذهبی که مهم‌ترین آنها آیین عاشورایی بود، به وجود آمدند. ابهام در جایگاه بنیان‌های مذهبی و آیینی تأثیرگذار در آفرینش و تداوم میراث مسکونی اصفهان و مغفول ماندن این وجوه در فرآیند حفاظت و شناخت میراث معماری، انگیزه اصلی ورود به پژوهش حاضر بوده است. این پژوهش، در پی پاسخ‌گویی به چگونگی تأثیرگذاری آیین‌های مذهبی خانگی بر وجوه معنایی، کارکردی و کالبد میراث مسکونی بوده است. هدف اصلی در راستای پاسخ‌گویی به چگونگی تأثیرات آیین‌ها و مراسم مذهبی مسلمانان در ساختار خانه‌های تاریخی اصفهان به این قرار است؛ با تحلیل نحوه تعامل آیین‌ها و مراسم مذهبی مسلمانان به‌عنوان یکی از بن‌مایه‌های هویتی- مذهبی ایرانیان در نظام محتوایی- کارکردی و کالبدی میراث مسکونی، به تبیین تغییرات و آثاری که در ساختار خانه‌های تاریخی اصفهان بر جای گذاشته پرداخته شود. این پژوهش، با روش توصیفی- تحلیلی و با هدف توسعه‌ای و با بهره‌گیری از اسناد کتابخانه‌ای، مطالعات میدانی و مصاحبه انجام شده است و یافته‌ها طبق روشی کیفی و از طریق مقایسه و تفسیر، تحلیل شده‌اند. نتیجه پژوهش نشان می‌دهد که تعامل و تداوم پیوند آیین‌های مذهبی و خانه‌های تاریخی اصفهان، باعث آفرینش ابژه‌های عزاداری خانگی شده است. این ابژه‌ها در قالب افزایش فضاها و عناصر مذهبی در خارج مرزهای کالبدی و به صورت هم‌پیوند با خانه و تغییرات در سازمان‌دهی فضایی، فرم تالار، اثاثیه و تزئینات وابسته به معماری تجلی یافته‌اند.

واژه‌های کلیدی: خانه‌های تاریخی اصفهان، آیین‌ و مراسم مذهبی، عزاداری خانگی

متن کامل [PDF 2134 kb]   (607 دریافت)