مطالعات میدانی در سایت ربع رشیدی تبریز، تناقضاتی را آشکار کرده و نظرات ارائه‌شده را با چالش جدی مواجه ساخته‌اند؛ که یکی، عدم انطباق اطلاعات نقشه‌های جغرافیایی موجود و چاپ‌شده با مکان مورد بحث بود، نکته دوم، عدم انطباق طرح‌های بازآفرینی ارائه‌شده در مکان موجود فعلی با واقعیت، مقیاس و اصل اوصاف ربع رشیدی در وقف‌نامه و سوانح‌الافکار و سایر اسناد و مدارک تاریخی است. مطالعات و بررسی‌های پژوهش حاضر، نتایج مطالعات قبلی را مورد تردید جدی قرار داده و چند سؤال ایجاد کرده‌اند؛ اول این‌که آیا مکان محصور فعلی موسوم به قلعه رشیدی، همان اصل ربع رشیدی بوده یا بخشی از آن مجموعه بزرگ بوده است؟ فرضیه اول پژوهش؛ ربع رشیدی موصوف در وقف‌نامه با وسعت بسیار، نمی‌تواند در مکان محصور و محدود چند هکتاری فعلی بگنجد. سؤال دوم؛ برج بزرگ جنوب قلعه که قبلاً رصدخانه فرض شده بود، بر خلاف معمول، چرا در پایین‌ترین قسمت ساخته شده است؟ فرضیه دوم؛ برج رصدخانه معمولاً در بالاترین سطح محدوده ساخته می‌شود، لذا برج مذکور، کاربری رصدخانه نداشته و فقط دفاعی بوده است. نتایج پژوهش مشخص نمودند که مکان موجود فعلی قلعه رشیدی بر خلاف تصور قبلی، نمی‌تواند کل ربع رشیدی باشد، بلکه جزئی از رشیدآباد است. نقشه‌های تاریخی و اسناد و روایت‌های مردم محل، این مکان را به‌عنوان قلعه رشیدی معرفی می‌کنند. پژوهش حاضر، طرح کامل برج و باروی قلعه دستکاری‌شده در عصر صفوی را به‌دست آورده و طرح سه بعدی آن را نیز بازآفرینی نموده است. کلیات اصیل طرح روضه ربع رشیدی و فضاهای معماری نیز با مراجعه به متن وقف‌نامه، به‌صورت جدول استخراج شده و به نمودار تبدیل شدند. با استفاده از آنها، نقشه روضه بر اساس یک مقیاس حدودی نزدیک به واقع، ترسیم شد. تحقیقات میدانی نشان داده که در سطح زمین، آثار چندانی از ربع رشیدی موصوف وقف‌نامه باقی نمانده‌اند. هدف از انتشار نتایج تحقیق، بیان واقعیت‌ها و حقایق ربع رشیدی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین پدیده‌های علمی و آکادمیک ایران در قرن هشتم ه.ق بوده که بر اساس نقد اصولی و شناختی مستند، انجام شده است. 

واژه‌های کلیدی: وقف‌نامه ربع رشیدی، دژ رشیدآباد، نقشه سرهنگ قراجه داغی، تناقضات طرح ویلبر، شهرستان رشیدی

متن کامل [PDF 2540 kb]   (1636 دریافت)