- فصلنامه علمي

بر اساس آثار و منابعِ موجود دربارۀ معماری ایرانی، به‌نظر می‌رسد بخش زیادی از مطالعات تاریخ معماری ایران متمرکز بر اثر معماری است و توجه به معمار آثار کمتر دیده می‌شود. همچنین مطالعۀ سرگذشت این معماری نشان می‌دهد که در کنار شرایط جامعه و حاکمیت، بنَایان و معماران نیز نقش قابل تأملی در تداوم و تکامل این معماری داشته‌ و دارند. ازاین‌روی در راستای کمک به شناخت و ارتقاء چنین ظرفیت و توانایی، بررسی زمینه‌های به‌حاشیه‌رفتن معماران سنتی با نگاهی آسیب شناسانه اجتناب‌ناپذیر خواهد بود. لذا این مقاله با استفاده از روش‌های توصیفی​تاریخی و مطالعات کتابخانه​ای به بررسی آنچه می‌پردازد که باعث تغییر نقش معماران سنتی در جامعۀ معماری و مرمت شده است. در نهایت نیز به جمع‌بندی این عوامل پرداخته تا زمینۀ روشنی از دلایل و شرایط رخ‌داده را بازگو نماید.
به‌طورکلی این پژوهش در راستای پاسخ به این پرسش است که «با توجه به تغییرات نظام و ساختار اجتماعی، به‌عنوان بخشی از تاریخ معماری ایران، پس از ورود آموزش جدید معماری، تعامل معماران سنتی با این ساختار جدید چگونه بوده است؟». ازاین‌رو با جستجو در منابع مکتوب و در قالب یک روش توصیفی‌تاریخی این بررسی​ها در قالب سه حوزه فعالیتی نظارت، طراحی و ساخت انجام پذیرفته است. این پژوهش نشان می‌دهد به‌دنبال تغییرات شرایط جامعه و نفوذ معماری مدرن، حوزۀ فعالیت معماران سنتی در معماری دچار رکود و تقریباً در طراحی و نظارت معماری به‌مرور جایگاه خود را از دست داده‌اند ولی در حفاظت از معماری تجربه آنها در معماری گذشته به‌عنوان نقطه مثبتی تلقی و تلاش شده است از آن بهره گرفته شود. درنهایت با اینکه در حال حاضر در حوزۀ معماری، بیشتر بنَایان سنتی شناخته می‌شوند (فقط فعالیت ساختن)؛ ولی در حوزه حفاظت هنوز با نام معماران سنتی نقشی هرچند محدود در طراحی نیز دارند (فعالیت تعمیر و طراحی).