- فصلنامه علمي

مجموعه آثار معماری دست­کند زیرزمینی ارزانفود در 30 کیلومتری جنوب شرق شهر همدان (مرکز استان) و به فاصله 2 کیلومتری جنوب روستایی به همین نام واقع است. در این مجموعه بیش از 70 فضای دست­کند شامل اتاق­ها و سالن­های مرتبط با یکدیگر است که در عمق­های متغییر 3 تا 7 متری از سطح محوطه ایجاد گردیده­ است. در فضاهای مختلف این مجموعه عناصر معماری مختلفی از جمله دریچه­ها و ورودی­ها، سکوه­ها، جای پیه سوز­ها، حلقه­ها (قلاب­ها)، فضاهای طاقچه مانند و مجاری آب در دیوار فضاها می­توان اشاره نمود که گاهی این فضاهای کوچک طاقچه مانند مرتبط با مجاری آب هستند. همچنین در  کنار این مجاری آب، سایر عناصر مرتبط با آب از جمله میله­های چاه متعدد و کانال انتقال آب شناسایی گردیده است. به همین دلیل سوالات مطرح در این راستا عبارتند از منابع آب چه نقشی شکل­گیری مجموعه معماری دست­کند زیرزمینی ارزانفود داشته است؟ براساس شواهد و عناصر معماری مرتبط با آب در مجموعه ارزانفود می­توان نمونه­ای از آثار از پیش طراحی دانست؟ شواهد نشان می­دهد وجود یک رودخانه­ی دائمی در کنار مجموعه عامل بسیار مهمی در راستای شکل گیری مجموعه آثار معماری دست­کند ارزانفود بوده است. همچنین هدایت آب به درون فضاهای این مجموعه باعث دسترسی مستقیم و غیر مستقیم به آب در فضاهای زیرزمینی مجموعه گردیده است. از سوی دیگر نتایج بیانگر آنست که اهمیت و ضرورت دسترسی و استفاده آب در فضاهای این مجموعه امری بسیاری ضروری در موجودیت و کاربری آن داشته­، طوری که چنین سیستم آبرسانی به فضاهای دستکند زیرزمینی مجموعه، تاکیدی بر پلان از پیش طراحی شده و مدیریت آب در دل بستر سنگی دارد.